Definición y significado de Język_włoski

Z Wikipedia

Język włoski (wł. la lingua italiana, skrót - l'italiano) – jeden z języków romańskich. Język urzędowy we Włoszech, San Marino, Watykanie, Szwajcarii oraz na Istrii, należącej do Chorwacji i Słowenii. Używany również w Francji (zwłaszcza na Korsyce) i na Malcie. Można się nim także porozumieć w byłych koloniach włoskich (Albania, Erytrea, Etiopia, Libia i Somalii), oraz skupiskach emigracji włoskiej w Argentynie, Australii Stanach Zjednoczonych i Tunezji). Silnie zróżnicowany dialektalnie, współczesny włoski oparty jest na standardzie toskańskim^[1], wypracowanym na przełomie XIII i XIV wieku przez Dante Alighierego i wielu współczesnych mu twórców, takich jak Francesco Petrarca i Giovanni Boccaccio.

Język włoski posiada swoich użytkowników w krajach gdzie nie ma statusu oficjalnego są to: Brazylia, Argentyna, Stany Zjednoczone, Francja, Urugwaj, Kanada, Wenezuela, Australia, Niemcy, Belgia, Wielka Brytania, Hiszpania, Chile, Paragwaj, Meksyk i Polska.

Zapis i fonetyka

Do zapisu języka włoskiego używa się alfabetu łacińskiego, przy czym litery j, k, w, x oraz y nie występują w słowach włoskich. Używa się też dwóch rodzajów akcentów nad samogłoskami.

Szczegóły:

Znak c przed e oraz i wymawia się /cz/, przed innymi znakami /k/.Jeśli dźwięk /k/ ma wystąpić przed i bądź e, wstawia się między nie nieme h.Jeśli dźwięk /cz/ ma wystąpić przez samogłoską inną niż e czy i wstawia się między nie i,którego się nie wymawia, a które jedynie zmiękcza c.

Analogiczne zasady stosuje się w przypadku:

– znaku g, wymawianego /dż/ przed e oraz i, przed innymi znakami /g/;

– dwuznaku sc, wymawianego /sz/ przed e oraz i, przed innymi znakami /sk/.

Tutaj ortografia nie jest ścisła, ponieważ w języku włoskim występują też połączenia typu c lub g + i + samogłoska, w którym i tworzy osobną sylabę, zwykle ma to miejsce w pozycji akcentowanej.

S i z występują w wersji zarówno dźwięcznej, jak i bezdźwięcznej.Zwykle przyjmują dźwięczność sąsiadujących głosek, w przypadku pozycji między samogłoskami wymowa jest różna w zależności od wyrazu i regionu geograficznego.

Występują jeszcze dwa dwuznaki – gn odpowiadające polskiemu /ń/, oraz gl odpowiadające (w połączeniu z samogłoską i) miękkiemu /l'/.Miękkie /l'/ nie występuje w języku polskim, występuje zaś np. w hiszpańskim (zapis ll) oraz w niektórych wyrazach zapożyczonych (polskie liana, chociaż występuje też wymowa /ljana/).

Gramatyka

W języku włoskim są dwa rodzaje – męski i żeński oraz dwie liczby – pojedyncza i mnoga.

Deklinacja rzeczowników i przymiotników jest bardzo regularna, większość z nich ma końcówki:

Rzeczowniki zakończone na -e przybierają w liczbie mnogiej końcówkę -i.

Pewna grupa słów ma też rodzaj "sprzeczny z końcówką".Takie rzeczowniki w rodzaju żeńskim mają jednak liczbę mnogą na -i, nie zaś -e.

Rodzajnik

Rodzajnik w języku włoskim występuje w dwóch formach: określony (determinativo) i nieokreślony (indeterminativo).

• Rodzajnik określony:
  • Rodzaj męski:

Przykłady:

• il cane – pies; i cani – psy
• lo specchio – lustro; gli specchi – lustra
• l'elefante – słoń; gli elefanti – słonie

• Rodzaj żeński:

Przykłady:

• la casa – dom; le case – domy
• l'amica – przyjaciółka; le amiche – przyjaciółki

• Rodzajnik nieokreślony:
  • Rodzaj męski:

Przykłady:

• un fiore – kwiat
• un amico – przyjaciel

• Rodzaj żeński:

Przykłady:

• una donna – kobieta
• un'amica – przyjaciółka

Rzeczownik

Rzeczownik określa osoby, miejsca lub przedmioty, a także inne rzeczy abstrakcyjne, koncepcje czy stany własne, jak np.: l'idea – pomysł; l'amore – miłość.

W języku włoskim rzeczowniki są określonego rodzaju – żeńskiego lub męskiego. Rzeczownik taki jest zazwyczaj poprzedzony odpowiednim dla siebie rodzajnikiem.

• Rodzaj męski:

• Rodzaj żeński:

• Wyjątki:

Istnieją również takie rzeczowniki zakończone na o, które są rodzaju żeńskiego, a także zakończone na a – występujące w rodzaju męskim.Rodzaj męski:

• il sistema – system
• il problema – problem
• il poeta – poeta
• il pianista – pianista

Rodzaj żeński:

• la mano – ręka
• la radio – radio
• la dinamo – dynamo

Niektóre rzeczowniki w języku polskim są rodzaju męskiego, zaś we włoskim żeńskiego i na odwrót. Przykładem może być np.: il pesce – ryba (rodz. męski we włoskim, rodz. żeński w polskim); la pioggia – deszcz (rodz. żeński we włoskim, rodz. męski w polskim).

• Odmiana przez przypadki

W języku włoskim w przeciwieństwie do języka polskiego nie ma tematu i końcówki.Aby odmienić rzeczownik przez przypadki należy przed nim postawić odpowiedni przyimek, np.:

• il padre – ojciec
• di padre – ojca
• a padre – ojcu
• il padre – ojca
• con padre – z ojcem
• sul padre – o ojcu
• padre! – ojcze!

Czasownik

Czasowniki w języku włoskim, podobnie jak w polskim, zmieniają formę w zależności od tego, w jakiej osobie zostały użyte.

Koniugacje

Istnieją 3 grupy koniugacyjne czasowników, różniące się końcówką bezokolicznika.Są to:

1. grupa zakończonych na -are (np. cantare – śpiewać)
2. grupa zakończonych na -ere (np. scrivere – pisać)
3. grupa zakończonych na -ire (np. partire – wyjeżdżać)

Dzielimy III koniugację (-ire) na "III a" (np. sentire) i "III b" (np. finire), gdyż są pewne różnice.

Przykłady:

• tu senti
• tu finisci

Istnieje również pewna liczba czasowników nieregularnych.

Czasowniki posiłkowe

Oprócz wymienionych wyżej, w języku włoskim występują jeszcze tzw. czasowniki posiłkowe (verbi ausiliari). Są to tylko 2 czasowniki: essere – być oraz avere – mieć. Używane jako czasowniki posiłkowe nie mają swojego zwykłego znaczenia, a służą wtedy jako operatory do ustalenia czasu jakiego chcemy użyć.

Przysłówek

Przysłówki dzielimy na kilka grup, w zależności od tego, jakie mają znaczenie:

Gli avverbi di modo

Przysłówki sposobu, odpowiadają na pytanie come? i mają zazwyczaj końcówkę -mente np.: breve – breve – brevemente (jak? krótko).

Przykład:

• Mi parli brevemente delle sue esperienze professionali – Opowiedz mi krótko o twoich doświadczeniach zawodowych.

Tworzenie przysłówka w zależności od końcówki przymiotnika -re/-le:

• regolare – regolare – regolarmente (jak? regularnie)
• facile – facile – facilmente (jak? łatwo)

Przykłady:

• Il ratto bianco è regolarmente impiegato in laboratorio per sperimentazioni scientifiche. – Biały szczur jest regularnie wykorzystywany w laboratoriach do eksperymentów naukowych.
• Puoi tradurre questo testo facilmente. – Możesz z łatwością przetłumaczyć ten tekst.

• Przysłówki nieregularne:
  • buono – buona – bene (jak? dobrze)
  • cattivo – cattiva – male (jak? źle)
  • pari – pari – parimenti (jak? tak samo)

• Przykłady:
  • Come stai? Sto molto bene. – Jak się masz? Bardzo dobrze. (Sto male – Źle się czuję).

• Przysłówki odprzymiotnikowe:
  • forte – forte (jak? silnie, głośno)
  • piano – piano (jak? wolno)
  • certo – certo (jak? pewnie, oczywiście)
• Przykłady:
  • Parla forte! – Mów głośno!
  • Camminavano piano – Szli wolno

Gli avverbi di quantità

Przysłówki ilości, odpowiadają na pytanie quanto?

• molto – wiele, dużo
• un po' – trochę
• poco – mało

Przykłady:

• Molte grazie – dziękuję bardzo

Gli avverbi di tempo

Przysłówki czasu, odpowiadają na pytanie quando?

• sempre – zawsze; ciągle
• spesso – często
• solitamente – zazwyczaj
• raramente – rzadko
• mai – nigdy

Gli avverbi di luogo

Przysłówki miejsca, odpowiadają na pytanie dove?, da dove?

• sopra – nad
• sotto – pod
• vicino – blisko
• lontano – daleko
• lì, là – tam
• qua, qui – tutaj, tu

Gli avverbi di affermazione

Przysłówki potwierdzenia

• sì – tak
• già – już
• certo – oczywiście, pewnie
• appunto – właśnie
• sicuro – pewnie

Gli avverbi di negazione

Przysłówki negacji

• no, non – nie
• nè – ani
• neanche – nawet nie
• mica – wcale, w ogóle

Gli avverbi di dubbio

Przysłówki wyrażające wątpliwość

• forse – być może
• magari – gdyby tylko
• probabilmente – prawdopodobnie
• se mai – ewentualnie
• quasi – prawie

Gli avverbi di similitudine

Przysłówki podobieństwa

• come – jak
• così – taki sam, taki jak

Czasy

We włoskim istnieje 8 czasów trybu indicativo (oznajmującego):

Futuro semplice – przyszły prosty

Używany do wyrażenia:

• czynności, stanów, które wydarzą się w przyszłości,
  • Przykłady:
    • Io andrò al mercato – pójdę do sklepu.
    • Domani sarò a Roma – jutro będę w Rzymie.
• przypuszczeń,
  • Przykład:
    • Il mio amico avrà ventidue anni – mój przyjaciel pewnie ma dwadzieścia dwa lata.
• rozkazu,
  • Przykład:
    • Farai qualcosa – zrób coś.

Odmiana niektórych czasowników regularnych:

Odmiana niektórych czasowników nieregularnych:

Inne czasowniki nieregularne: bere (pić), cadere (upadać), dare (dawać), dovere (musieć), fare (robić), pagare (płacić), potere (móc), sapere (wiedzieć), tenere (nieść), etc.

Futuro anteriore – przyszły uprzedni

Nazywany bywa też futuro composto, czyli czasem przyszłym złożonym. Używany jest w celu uporządkowania czynności czasu przyszłego w kolejności ich planowanego wykonania. Składa się z czasownika posiłkowego essere (być) lub avere (mieć), odmienianego identycznie jak w czasie przyszłym prostym, oraz imiesłowu czasu przeszłego dokonanego. Także dobór odpowiedniego czasownika posiłkowego odbywa się na takich samych zasadach jak w czasie passato prossimo.

Przykłady:

• Dopo che avremo prenotato il biglietto, mi sentirò più tranquilla.

(w wolnym tłumaczeniu: Uspokoję się dopiero, jak już zarezerwujemy ten bilet.)

• Dopo che sarò entrato a casa, mangerò la cena.

(Wejdę do domu i [potem] zjem kolację.)

Presente – czas teraźniejszy

Używany do określenia czynności, stanów dziejących się w czasie teraźniejszym. Także dotyczy twierdzeń uniwersalnych, czynności, które będą miały miejsce w przyszłości, ale nie ma wątpliwości co do tego, że się wydarzą.

Imperfetto indicativo – czas przeszły niedokonany

Często używany czas, stosowany do wyrażania:

• Rutynowych czynności czasu przeszłego;

Tutte le domeniche andavo a trovare i nonni.

(W każdą niedzielę chodziłem odwiedzać dziadków.)

• Czynności nagle przerwanych;

Aspettavo l'autobus da pochi minuti quando ho visto passare Giorgio.

(Czekałem na autobus od paru minut, kiedy zobaczyłem przechodzącego Grzegorza.)

• Długotrwałych stanów w przeszłości (atmosferycznych, fizycznych, emocjonalnych, etc.);

La giornata era bella; splendeva il sole, ma faceva freddo.

(Ten dzień był ładny; świeciło słońce, choć było zimno.)

Giovanni era alto e magro. Aveva i capelli lunghi e gli occhi scuri.

(Jan był wysoki i mizerny. Miał długie włosy i ciemne oczy.)

• Równoległych czynności w czasie przeszłym.

Ieri, mentre pranzavo, ho ascoltato il giornale-radio.

(Wczoraj, podczas gdy jadłem obiad, słuchałem wiadomości w radio.)

Odmiana niektórych czasowników regularnych:

Odmiana niektórych czasowników nieregularnych:

Inne czasowniki nieregularne: avere (mieć), bere (pić), tradurre (tłumaczyć), etc.

Passato prossimo – czas przeszły dokonany

Używany do określenia:

• czynności przeszłych, mających skutki w teraźniejszości, bądź tych które działy się od pewnego czasu do chwili obecnej,
• czynności zakończonych,
• czynności, które zostaną zakończone w przyszłości (zastępuje futuro anteriore), np.: Domani alle tre ho l'esame.

Passato prossimo składa się z czasownika posiłkowego avere lub essere odmienionego we właściwej osobie oraz imiesłowu czasu przeszłego participio passato; np.:

• z essere:
  • io sono stata – ja byłam (io sono stato – ja byłem)
  • tu sei stato – ty byłeś (tu sei stata – ty byłaś)
  • Lei/lui é stato – ona/on był, była
  • noi siamo stati/e – my byliśmy, byłyście
  • voi siete stati/state – wy byliście, byłyście
  • loro sono stati/state – oni byli, one byłe
• z avere:
  • io ho bevuto – ja piłam
  • tu hai bevuto – ty piłeś
  • Lei/lui ha bevuto – ona/on pił, piła
  • noi abbiamo bevuto – my piliśmy
  • voi avete bevuto – wy piliście
  • loro hanno bevuto – oni/one pili, piły

Participio passato czasowników regularnych zakończonych na -are, -ere, -ire tworzy się dodając do tematu czasownika końcówki -ato, -uto i -ito; np.:

• amare przekształca się w amato
• tenere przekształca się w tenuto
• sentire przekształca się w sentito

Trapassato prossimo – czas zaprzeszły bliski

Passato remoto – czas przeszły odległy

Często używany na południu Włoch, a w szczególności na Sycylii.

Trapassato remoto – czas zaprzeszły odległy

Rzadko używany w mowie.

Poza tym

• Grupa czasów trybów congiuntivo (łączącego) i condizionale (warunkowego),
• Tryb imperativo (rozkazujący),
• infinito (bezokolicznik),
• gerundio (gerundium, czyli imiesłów przysłówkowy),
• Różne formy służące do tworzenia strony biernej.

Ciekawostki

• Najdłuższy wyraz w języku włoskim oznacza na łeb, na szyję i jest to wyraz: precipitevolissimevolménte.

Przypis

1. ↑ Popularne powiedzenie włoskie tak określa najbliższy perfekcji wariant tego języka:
   Lingua toscana in bocca romana (Toskański język w rzymskich ustach)

Linki zewnętrzne

• Słownik polsko-włoski; włosko-polski oraz rozmówki
• Certyfikat językowy z języka włoskiego - CELI
• Uniwersytet dla Obcokrajowców w Perugi

Zobacz też

• Włochy
• Język sycylijski a język włoski
• Język piemoncki w porównaniu z włoskim i francuskim