Początek
Z Wikipedia
Początek (initium, origo) – w dawnym prawie polskim okoliczność wyłączająca lub ograniczająca publiczną odpowiedzialność karną sprawcy.
Przez "początek" rozumiano zaczepkę słowną lub czynną. Jeżeli w wyniku "początku" zaczepiający został ranny lub zabity, zaczepiony był zwolniony z odpowiedzialności karnej przed państwem (władcą). Zaczepienie dotyczyło nie tylko dającego odpór, ale również jego bliskich lub poddanych. Statuty Kazimierza Wielkiego przewidywały tylko bezkarność zranienia w wyniku "początku". Praktyka rozszerzyła jednak jego stosowanie także na zabójstwo. W przypadku zabójstwa popełnionego "z początku" zabitego niedopuszczalny był również odwet (statut zakroczymski – 1390). Bezkarność odnosiła się do kary publicznej (siedemdziesiąt, wieża, kara śmierci). Nie powodowała jednak zwolnienia z obowiązku zapłaty główszczyzny rodzinie zabitego, czy nawiązki zranionemu (kara prywatna).
W przypadku "początku" nie musiała istnieć adekwatność między zagrożeniem a środkami podjętymi dla jego odparcia, tak jak jest to przy obronie koniecznej. Czyli zaczepka słowna mogła spotkać się z bezkarną reakcją polegającą na przykład na pobiciu i zranieniu, a nawet zabójstwie. Konieczną przesłanką bezkarności był natomiast natychmiastowy odpór "początku", czyli działanie bezpośrednio po zaczepce.
W postępowaniu przed sądem dla udowodnienia początku ważne znaczenia miała bliższość do dowodu, zwłaszcza gdy jedynym środkiem dowodowym była czasem przysięga, a spory wynikłe "z początku" dość często odbywały się bez świadków. Fragment roty przysięgi współprzysiężnika pozwanego Mirosława, udowadniającego, że działał w wyniku danego mu "początku", podczas procesu w 1401 roku: co Mirosław uczynił, to uczynił Maciejowym początkiem i bieżał za jego dom i wzdawał mu złe słowa.
Poważne zmiany w zakresie uznawania początku zaszły w drugiej połowie XV wieku. W 1472 roku na Mazowszu zniesiono w ogóle początek w razie zabójstwa szlachcica, pozostawiając go przy zranieniu szlachcica oraz zabójstwie chłopa. W tym ostatnim przypadku główszczyznę lub nawiązkę otrzymywał tylko pan poddanego chłopa, w przypadającej mu części. W Królestwie konstytucja z 1494 roku ograniczyła "początek" tylko do wypadków mężobójstwa dokonanego w wyniku gwałtownego "początku" na publicznej drodze lub zagrażającego majątkowi, życiu albo czci bliskich. Nadal uznawany był "początek" w przypadku zranienia.